ΠΑΝΔΗΜΙΑ, ΠΛΗΓΜΑ ΚΑΙ ΔΩΡΟ : ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ
Το κείμενο αποτελεί την ομιλία που εκφώνησε ο Φιλόσοφος Αλέξης Καρπούζος στο διεθνές Forum Σοφίας.
Ζούμε σε μια εποχή κοσμικής διακλάδωσης, ζούμε σε μια εποχή άνευ προηγουμένου υπαρξιακών απειλών για τη ζωή στη Γη σε πλανητική κλίμακα, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του κλίματος, της αποψίλωσης των δασών, της επισιτιστικής ανασφάλειας, της καταστροφής της άγριας ζωής, του υπερπληθυσμού, της θερμοπυρηνικής απειλής, των ακραίων οικονομικών ανισοτήτων και της μετακίνησης μεγάλων πληθυσμών εξαιτίας των παραπάνω λόγων. Η κοινωνία βρίσκεται σε αναταραχή, υπάρχει όλο και περισσότερη βία, υπάρχουν όλο και περισσότερες συγκρούσεις. Ενεργούμε σαν να μην είμαστε συνδεδεμένοι με τη φύση μας, με το περιβάλλον μας, και παράγουμε υψηλή εντροπία και μη συνεκτικότητα. Ενώ το σύμπαν δείχνει αυξανόμενη πολυπλοκότητα, η ανθρώπινη κοινωνία δείχνει σε αποσύνθεση. Τι διαλύεται; όλα τα παραδοσιακά συστήματα σκέψης, μεταφυσικά, θεολογικά, ιδεολογικά, όλες οι παραδοσιακές ταυτότητες-ταυτίσεις που μας χώριζαν. Το ερώτημα είναι: θα παλινδρομήσουμε σε αρχαϊκές και αταβιστικές μορφές ζωής και συμπεριφοράς, θα χαθούμε στη διάλυση ή θα υπερβούμε τις φαινομενικές διαφορές και αντιθέσεις της ναρκισσιστικής συνείδησης ή θα ενωθούμε σε μια εξελιγμένη συνείδηση, την κοσμική συνείδηση; Λησμονήσαμε ότι είμαστε μέρος της φύσης και πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτήν την συνειδητοποίηση και να ζήσουμε αναλόγως, είμαστε ενσωματωμένοι στη φύση και η ευημερία μας συνδέεται με την εύρυθμη λειτουργία της φύσης και την ιστορική εξέλιξη του σύμπαντος. Χρειαζόμαστε την αίσθηση ότι είμαστε μέρος ενός ευρύτερου συνόλου και ότι αυτό το σύνολο έχει συνοχή και συνεκτικότητα, δεν γνωρίζει ιδιοκτήτη και κυρίαρχο. Όταν αναφέρομαι στη φύση, δεν αναφέρομαι στην έννοια της φύσης, όπως ορίζεται και νοηματοδοτείται από το εκάστοτε υποκείμενο, ατομικό ή συλλογικό, ανθρωποκεντρικά δηλαδή, αλλά τον αθέατο και αόρατο ιστό των σχέσεων που υφαίνει την οντολογική και υπαρκτική εμπειρία ζωής.
Είμαστε μέρος του συνόλου, αλλά έχουμε χάσει αυτήν την αίσθηση, αυτή τη διαισθητική σοφία, αγνοούμε ότι πέραν της λεγόμενης εμπειρικής πραγματικότητας, υπάρχει μια ανώτερη συνείδηση ζωής και ύπαρξης. Είναι η διαισθητική αναγνώριση της ενότητάς μας με τη φύση και μεταξύ των όντων, ορατών, μη ορατών και αόρατων. Αυτό σημαίνει ότι η φύση είναι στην ουσία της, αντανάκλαση της ανώτερης συνείδησης του κόσμου, της ενότητας της κοσμικής νοημοσύνης. Ο Κόσμος είναι ένα σύνολο, ένα εγγενώς διασυνδεδεμένο σύστημα. Η ζωή είναι ένα ολόκληρο σύστημα. Η βιόσφαιρα είναι ένα ολόκληρο σύστημα. Ήρθε η ώρα να επανασυνδεθούμε στην κοσμική νοημοσύνη που είναι η αόρατη αλλά υπαρκτή δύναμη/ενέργεια/πληροφορία που διέπει το σύμπαν. Πρέπει να επιτρέψουμε στην έλλογη αλλά και διαισθητική νοημοσύνη να καθοδηγήσει τις καρδιές μας. Ενώ, ανακαλύψαμε/επινοήσαμε την τρομερή δύναμη του ατόμου, την απίστευτη δύναμη των πληροφοριών, όλα αυτά χρησιμοποιούνται για την άμεση ικανοποίηση εγωιστικών και ματαιόδοξων επιθυμιών, χωρίς ευαισθησία, χωρίς ευθύνη και επίγνωση για τις βλάβες και τις καταστροφές που προκαλούνται στην ανθρώπινη κοινότητα και στη βιόσφαιρα στο σύνολό της.
Δεν είμαστε ιδιοκτήτες αλλά εταίροι στη ζωή και το σύμπαν, είμαστε όλοι μέλη της ανθρωπότητας, όλοι μετέχουμε στην πλανητική βιόσφαιρα, η οποία μετέχει στον αχανή συμπαντικό ορίζοντα. Είμαστε μέλη του oikos, του σπιτιού της γης, που είναι η ελληνική ρίζα της λέξης «οικολογία», και ως εκ τούτου είμαστε φιλοξενούμενοι, απαιτείται, αν επιδιώκουμε την φροντίδα και την επιμέλεια της και όχι της αυτοκαταστροφή της, να συμπεριφερόμαστε όπως συμπεριφέρονται τα άλλα μέλη του σπιτιού — τα φυτά, τα ζώα και οι μικροοργανισμοί που αποτελούν το τεράστιο δίκτυο των σχέσεων που ονομάζουμε ιστό της ζωής. Το εξαιρετικό χαρακτηριστικό της βιόσφαιρας είναι η εγγενής ικανότητά της να διατηρεί τη ζωή, μάς συμπεριφέρεται ως μέλη της πλανητικής κοινότητας των ζωντανών όντων, μα όταν διαταράσσουμε τις συμμετρίες της τις αποκαθιστά μέσω των λεγόμενων φυσικών καταστροφών. Απαιτείται να μάθουμε να συμπεριφερόμαστε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παρεμβαίνουμε σε αυτήν την εγγενή ικανότητα της συνοχής και της συνεκτικότητας με κυριαρχικό και κατακτητικό τρόπο, αλλά με φιλικό και δημιουργικό. Αυτό όμως απαιτεί να υπερβούμε την μεταφυσική ηθική που διακρίνει τη φύση σε ‘καλή’ και ‘κακή’ και να αναχθούμε πέραν του ανθρώπου ή αλλιώς διατυπωμένα να εντάξουμε τον άνθρωπο στο γίγνεσθαι στης κοσμικής δημιουργίας, να συντονιστούμε με τον ρυθμό της. Αυτό σημαίνει να αποδεσμευθούμε από τη νευρωτική μεγαλομανία και αλαζονεία που χαρακτηρίζει το είδος, στην Δυτική του έκφραση, η οποία ολοκληρώνεται πλανητικά, να ελέγξουμε και να αναχαιτίσουμε το ψυχωτικό παραλήρημα της ιδιοποίησης και της κατοχής. Ο άνθρωπος, όλα τα όντα και οι σχέσεις τους δεν είναι πράγματα που προσφέρονται για εκμετάλλευση, αλλά συμπαίκτες στο Μεγάλο Παιχνίδι του Κόσμου. Τίποτα δεν υπάρχει, μόνο του, απομονωμένο, όλα συνυπάρχουν, συν-διαμορφώνονται και συν-μεταβάλλονται χωροχρονικά. Όλα τα όντα και ο άνθρωπος συνιστούν ατομικές εκφάνσεις του ενιαίου καθολικού συμπαντικού χωροχρόνου, εξατομικεύουν χωροχρονικά την ενιαία συμπαντική πληροφορία, συμπυκνώνουν και αντανακλούν με την ιδιαιτερότητά τους το σύνολο της κοσμικής πληροφορίας. Πέραν λοιπόν από την νομο-κανονιστική ηθική του ‘καλού’ και του ‘κακού’, μια διάκριση που συνιστά μεταφυσική, ανθρωπολογική, και κοινωνικο-πολιτιστική κατασκευή, ξεπροβάλλει η καθολική αρχή της κοσμικής συνύπαρξης, η δεσμευτική αρχή της κοσμικής ενότητας.
Ως μέλη της ανθρώπινης κοινότητας, χρειάζεται να ξαναμάθουμε να συμπεριφερόμαστε με τρόπο που να αντικατοπτρίζει τον σεβασμό όχι μόνο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά να δείχνουμε σεβασμό και επιμέλεια για τη ζωή των άλλων όντων. Η συνειδητοποίηση της σύνδεσης με όλη τη Φύση είναι ιδιαίτερα ισχυρή στην οικολογία. Η σύνδεση, η σχέση και η αλληλεξάρτηση είναι θεμελιώδεις έννοιες της οικολογίας, η ουσία μιας εμπειρίας ιερότητας. Όταν κοιτάζουμε τον κόσμο γύρω μας, βλέπουμε μόνο χάος , όμως μια πιο προσεκτική παρατήρηση θα μάς έκανε να δούμε ότι η χαοτική πολυπλοκότητας διέπεται από μια μεγάλη τάξη, μια μεγάλη συμφωνία της ζωής. Κάθε μόριο στο σώμα μας ήταν κάποτε μέρος προηγούμενων σωμάτων — ζωντανά ή μη — και θα είναι μέρος μελλοντικών σωμάτων. Υπό αυτήν την έννοια, τα σώματά μας θα πεθάνουν, αλλά θα ζουν ξανά και ξανά, επειδή η ζωή συνεχίζεται. Επιπλέον, μοιραζόμαστε με τον υπόλοιπο έμβιο κόσμο όχι μόνο τα μόρια της ζωής, αλλά και τις βασικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας της. Πράγματι, μετέχουμε στο σύμπαν, που συνιστά την κοιτίδα της ύπαρξής μας και αυτή η εμπειρία του μετέχειν μπορεί να κάνει τη ζωή μας βαθιά ουσιαστική.
